Boletim COP30 Terena

Eyekoûti ítuke COP30 ya emó’uke Têrena #04 - Kuntari Katu: itukóvo koyuhó’inoti kopénotihiko yara COP30

Ápe Programa yaye Barâsiuke koéhati Kuntari Katu itukóvo ixómoti yuixóva ra kóyeku ra kixóvoku ra kilímana kúveu mêum xapa kopénoti. Tirinta (30) koe kopénotihiko koéhati yara apêtimo xoko COP30 yaye pítivokona Mbelém, hara ómohiko éxone itúkea xoko éxone kopénoti. Hara úkea ra isoneûti xoko Ministério dos Povos Indígenas, enepora Itamaraty Yoko Instituto Rio Branco ínixoa unáko ápeyea kopénotihiko xokóyo ra itukétimo koúseoti yara herumó koeti mêum koánemaka yaye Amazonia ke.Yakámokenoa ra eyekoûti koáne yéxa kixó’ekone.

Enepora Ministério dos Povos Indígenas, koánemaka Itamaraty yoko CNPq, itínoa bólsana ra viyénohiko ihíkaxovotimo ya po’íke poké’e. Foto: Rafa Neddermeyer/COP30 Brasil Amazônia/PR
Enepora Ministério dos Povos Indígenas, koánemaka Itamaraty yoko CNPq, itínoa bólsana ra viyénohiko ihíkaxovotimo ya po’íke poké’e. Foto: Rafa Neddermeyer/COP30 Brasil Amazônia/PR

Eyékoxoti: Leandro Molina | leandro.molina@presidencia.gov.br
Yuho locutor koéhati: Salim Sebastião

Eyékoxoti: Koati únatimo pôreu  tumúneke ra itukéti yaye Amâzoniake, koúsokinovane Mbarâsi rakene COP30 apêtimo yaye Belém do Pará: Anéye ra Kuntari Katu, ihíkaxoti liderança ítuke kopénoti, motovâti aínavokoxeoava ra úsotimo itukéti oúkeke kilímana ítuke heu koeti kúveu mêum.

Itukéti ihoneâti xoko Minitério dos Povos Indígenas(MPI), enepora Itamaraty Yoko Instituto Rio Branco, koati inixoâti unáko ápeyehiko ra kopénoti xapákuke ho’unévoti, vo’oku énomone koati exoa kóyonoyea ra tikótihiko. Apêtimakamo 30 koeti ihíkaxovoti kopénoti xapákuke ra ho’unénovoti ítuke meio ambiente. Enepora Ministra na Povos Indígenas koéhati Sonia Guajajara, koati elokoeâti okóvo koyúhoyea ra apêtimo itukéti.

Sonia Guajajara: Koati únati kámokenoyeokono ra kopénotihiko, vo’oku uhá koeti ra úsotine itukéti yara kúveu mêum , koánemaka ya Paris, é’exo kixókonone itúkeovo ahúkotihiko ya exónetike yara híyeu mêum. Koane inúxotikonemo vápeyea uti kopénoti xapákuke ra hána’iti ho’uxóvoti koyúhoti kilíma, koáne enómo ûti ya.

Eyékoxoti: Anéhikomo apêti yara ho’unévoti kuteâti, íha Amazonia ke, ítuke Cerrado, koáne Caatinga, ítuke Mata Atlântica Yoko íhehiko Pantána. Ya xoko Maisangela Oliveira, ihíkaxovoti  ukeâti xapa kopénoti koéhati Sateré  Mawé, ovotíya xoko Estado na Ama zonas, yupíhova unáko ápeyeahiko kopénoti ya xokóyo ra  ho’úxóvotimo.

Maisangela Oliveira: Koati inúxotikonemo aínovokoxeova kopénotihiko koánemaka homoêhouhiko Yoko ârunoehiko xokóyo ra hána’iti ho’unévoti. Yupíhova enó’iyea véxone xapákuke ihíkaxovitihiko koáne xokóyo ra úkeaku isoneûtihiko ihónoti. Kúxuomaka ûti ápeyea ihíkaxovoti emo’u éngele ya, motovâti véxeamaka emó’u ra po’ínuhiko viyéno ukeâti po’i poké’e koyúhoti inglês.

Eyékoxoti: Ápe ho’uxóvoti ya Instituto Rio Branco yaye Barasiliake, enepora Ministro das Relações Exteriores koéhati Mauro Vieira, yupívova ínixea unáko ra hána’iti ho’uxóvoti koyúhoti kilíma ítuke heú koeti kúveu mêum, áko’oneoxo koêkumo ápeyea kopénotihiko ya xapákuke.

Mauro Vieira: Koati kaná’uti ra itukéti koyúhoti kilímana ûti oúkeke tikótihiko yóko’o ra otúkone mêum, yara Amazonia kuteâti kóyeku énomone itukóvo nókone ihámakeovokono ya heú koeti mêum.

Eyékoxoti: Enepora Mariana Moscardo ministra-conselheira e diretora geral adjunta, ítuke Instituto Rio Branco, koyúhoa ápeinoke na curso xapa kopénoti, énomone koúsokinovo ra ítuke COP30.

Mariana Moscardo: Koyúhoa koêku itúkeovo yaye Mbârisi óvo ra COP, yaye Amazônia, yupíhova ínixea unáko ápeyeahiko ra kopénoti yara ho’unévoti, vo’oku kuvóvokono koêku enó’iyea éxone kíxoaku kátareaka kúveu mêum.

Eyékoxoti: Ya híyeuke ra ihíkauvoti ítuke Pôrogramana Kuntari Katu, ápe asínaxonehiko ra Itamaraty kaha’íneti Ministério dos Povos Indígenas yoko CNPq, ápeyeamo bólsana ra kopénoti xokóyo ra ho’unévoti apêtimo.

Kuntari Katu: a formação que leva a voz indígena para a COP30

Programa brasileiro Kuntari Katu prepara diplomatas indígenas em negociações climáticas. O curso prepara 30 lideranças para atuar na COP30 em Belém, integrando saberes tradicionais e diplomacia. Iniciativa histórica do Ministério dos Povos Indígenas, Itamaraty e Instituto Rio Branco visa a inclusão indígena nas decisões globais sobre clima e Amazônia. Ouça a reportagem e saiba mais.

Repórter: Em um momento decisivo para o futuro da Amazônia e do clima global, o Brasil se prepara para receber a COP30 em Belém do Pará com uma iniciativa inédita: o Programa Kuntari Katu, curso que forma lideranças indígenas para atuar nas complexas negociações climáticas internacionais.

Desenvolvido em parceria entre o Ministério dos Povos Indígenas (MPI), o Itamaraty e o Instituto Rio Branco, o programa representa um marco histórico na inclusão dos saberes tradicionais nas políticas ambientais globais. A parceria prepara 30 estudantes indígenas para negociar em nome de suas comunidades e do planeta. A ministra dos Povos Indígenas, Sônia Guajajara, não esconde o orgulho ao falar sobre o programa.

Sônia Guajajara: É muito importante trazer essa voz indígena, até porque muitos acordos internacionais, principalmente o Acordo de Paris, já reconheceram o conhecimento indígena como conhecimento científico. Então é a primeira vez que nós vamos ter não só uma participação em maior quantidade, mas também em qualidade.

Repórter: Participam povos da Amazônia, do Cerrado, da Caatinga, da Mata Atlântica e do Pantanal. Para Maisangela Oliveira, aluna do curso e indígena do povo Sateré Mawé, do estado do Amazonas, essa formação representa uma oportunidade histórica.

Maisangela Oliveira: Porque é a primeira vez que as lideranças e a juventude estão participando desta formação. A gente está adquirindo muito conhecimento através de professores, mentores. E vamos ter aula de inglês também para que possamos entender também outros países, outros povos indígenas nesses espaços.

Repórter: Em evento no Instituto Rio Branco, em Brasília, o ministro das Relações Exteriores, Mauro Vieira, enfatizou a importância da Conferência do Clima como marco para a agenda climática global e o protagonismo dos povos indígenas.

Mauro Vieira: Essa escolha evidencia o papel central das florestas na agenda climática global e reconhece a Amazônia como o que ela é, um eixo vital da estabilidade planetária.

Repórter: Mariana Moscardo, ministra-conselheira e diretora-geral adjunta do Instituto Rio Branco, conta que o curso surgiu de uma convergência para capacitar indígenas na COP.

Mariana Moscardo: Como é uma COP que está sediada no nosso país, na Amazônia, ter essa presença dos nossos indígenas é uma maneira real e mais substantiva dentro desse processo todo negociador.

Repórter: Durante uma das aulas do Programa brasileiro Kuntari Katu, foi assinado um acordo entre o Itamaraty, o Ministério dos Povos Indígenas e o CNPq para concessão de bolsas a candidatos indígenas à carreira diplomática.

Boletins na língua indígena Terena são traduzidos e grvados em parceria com a Universidade Federal da Grande Dourados (UFGD), do estado do Mato Grosso do Sul.